İLETİŞİMİN İŞLEVLERİ VE ÇEŞİTLERİ

İLETİŞİMİN İŞLEVLERİ VE ÇEŞİTLERİ

İLETİŞİMİN İŞLEVLERİ


İletişimin temelde işlevleri: bilgilendirme, denetleme, yönlendirme, bilgi ve becerileri

iletme, eğitme, duyguları dile getirme, toplumsal ilişki kurma, sorun çözüp kaygı

azaltma, eğlendirme, uyarma, gerekli rolleri üstlenme türünden sıralanabilir. İletişim

toplumsal bir gereksinim, siyasal bir araç işlevi görmenin yanı sıra ekonomide bir

güç, kültürde bir gözdağı, teknolojide ise yeni düşlerin kaynağı sayılmaktadır.


İletişimde en genel anlamında tüm düşünce, olgu ve veri iletimi ve paylaşımını

kapsayan bireysel ya da toplumsal bir olgu olarak tanımlarsak , iletişim sürecinin

yararlılığını bireysel ve toplumsal açıdan irdeleyebiliriz.


a) Bireysel Açıdan : Deneyimlerin, düşüncelerin, tepkilerin, duyguların

paylaşılmasını sağlayan simgeleme gücü ya da iletişim bireyler arasındaki etkileşimin

temelidir. İletişim kişinin, bilinçli yada bilinçsiz, bir başkasının kavrama yetisi

simgesel yollarla etkileme süreci olarak alındığında, iletişim kuran kaynak bir

başkasının kavrama yetisini simgeler kullanarak istediği biçimde iletişim süreciyle

etkileyebilir.


Kaynak ya da hedef olarak değişen rollerinde bireylere iletişim aşağıda sıralanan

hizmetleri verebilir: Kaynak olarak iletişim, gereksinimleri karşılamak, çıkarları

korumak, amaçlara ulaşmak için bir araç olarak kullanılabilir.


Alıcı durumundaki hedef kişi için iletişimin temel işlevi iletileri algılayacak ve

yorumlayacak araçları/kanalları sağlamaktadır. Dinleyerek, izleyerek, okuyarak alıcı

rolü üstlenilir; kazanılan bilgilerle de seçim yapma olanağı doğar. Ne ölçüde alınırsa o

ölçüde çok seçenek için bilgi edinilir. Geribildirim sağlayarak, geçici bir süre için

kaynak rolünü üstlenerek, etkili, aktif bir dinleyici olama becerisi kazanan alıcı ya da

hedef kişi, kaynağı da etkileyebilir. Alıcı durumunda müzik dinleyerek, film izleyerek

de estetik doyuma ulaşılabilir.


b) Toplumsal Açıdan : İletişimden köktenci işlevler beklenmekte ve iletişimin

bilgilendirmede kişisel, ulusal ve uluslararası koşulları anlamak, tepki göstermek ve

karar verebilmek için gerekli iletileri toplamak, biriktirmek ve dağıtmak:

toplumsallaştırmada toplumun etkili üyeleri olabilmek için ortak bilgi sağlamak;

güdülemede her toplumun amaçlarına ulaşabilmesi için bireysel ya da toplu

etkinlikleri desteklemek; tartışmada ortak ilgi alanlarını bulmak; eğitimde bilgi

aktarıp her aşamada aydın bir kişilik oluşturmak ve beceri kazanmayı sağlamak;

kültürde geçmişin mirasını, sanat ürünlerini sağlamak ve ufukları genişleterek

yaratıcılığa yönlendirmek, eğlencede bireysel ve toplu eğlence için tiyatro, dans,

güzel sanatlar, edebiyat, müzik, spor v.b. yaymak ve bütünleşmenin kişilere,

topluluklara, uluslara değişik iletilerle ulaşma olanağı sağlamak anlamına geldiği

vurgulanmaktadır.


GENEL İLETİŞİM VE ODAK İLETİŞİM


GENEL İLETİŞİM


Genel iletişim, merkez konumundaki kaynak kişinin (verici), duygu ve düşüncelerini

yaygın ve geniş bir alıcı grubuna yönelttiği iletişim biçimidir. Genel iletişim, bir

nesne aracılığıyla olabileceği gibi aynı ortamda yer alan kişiler arasında doğrudan

doğruya da olabilir. Genel iletişim nesne aracılığıyla olursa buna medyatik iletişim,

doğrudan olursa yüz yüze iletişim deni

Nesne Aracılığıyla Genel İletişim


Medyatik iletişim, Fransız reklamcı J.Seguela tarafından, “toplumun içinden çıkılımaz

bir paradoksu” olarak tanımlamıştır. Gerçekten de iletişimde nesne aracılığı egemen

oldukça toplumlardaki “bire bir etkileşim” ler ve buna bağlı olarak iletişimler

azalmaktadır.


Nesne aracılığıyla gerçekleştirilen iletişimlerde mesajlar, sözle,çizgiyle, yazıyla,bazen

hepsi iç içe olmak üzere, çeşitli biçimlerde alıcılara sunulur. Mesajları televizyona,


duvar panolarına, gazete, dergi ve el ilanlarına farklı aralar taşır.


Özellikle televizyonun ortaya çıkmasıyla sesin yanı sıra görüntünün de iletişime

girmesi, iletişim karşılıklı olarak bilgisayarlarla da sürdürülmesiyle gelişen medyatik

ağ, insanların düşüncelerinin kalıplaşmasına yol açmıştır. Böylece iki insan arasındaki

paylaşma ihtiyacı da sınırlanmıştır. İnsanlık tarihinde ene yaygın olarak kullanılan

teknoloji ürünü televizyondur. Televizyon yüzyılın uyuşturucusu durumundadır.

Evlerdeki en büyük otorite televizyondur. Çocuklar bir televizyon dizisi izlerken

gösterdikleri dikkat ve sessizliği evin başka hiçbir üyesine göstermemektedirler.


Ayrıca diğer insanlarla yaşayıp onlarla çeşitli duygu ve düşünceleri paylaşmamız ve

onları duyabilmemiz için, öncelikle kendimizi duymamız gerekir. Oysa bizi

çevreleyen medya, bizi bize bırakmadığı için sağlıklı insan ilişkilerinden söz etmek

zorlaşmaktadır. Bu durum insanın varlığına ve doğasına aykırı bir çelişkidir. Bu

nedenle medyatik iletişim arttıkça, insanlar birbirleriyle daha az iletişim

kurmaktadırlar. Bu yolla içine düşülen çıkmazı çözmek de yine insanın aklına ve

duygusuna kalmaktadır.


Yüz Yüze Genel İletişim


Genel iletişimlerin bir diğer şekli toplulukla yüz yüze kurulan iletişimdir. Bir miting,

konferans veya toplantıda verici, inanç, düşünce ve duygularını, bulundukları ortak

mekanda doğrudan dinleyiciye iletirler. Doğrudan genel iletişimde mesajın, radyo,

televizyon gibi aracılarla bir başak mekana taşınması söz konusu değildir. Böyle bir

ortamda iletişim çift yönlüdür ve diğer kişiler istedikleri takdirde iletişime

katılabilirler.


Bir toplantıda dinleyicilerden birinin konuşmacıya yönelteceği soru ile iletişimde

mesajı veren kaynak değişebilir. Böylece, genel iletişimdeki tek yönlü bilgi ve duygu

akışı, karşılıklı mesaj iletme şekline dönüşebilir


ODAK İLETİŞİM


Odak iletişim, duygu ve düşüncelerin, sözlü-sözsüz mesajlarla iki kişi arasında gidip gelmesidir.

Odak iletişimde verici kişinin, verici kişi olarak kalması ile iletişim süreci

tamamlanacağı gibi, alıcı kişinin verici kişi rolüne geçmesi ile de sürebilir. İki

arkadaşın birbirleriyle sohbetler, eşler arasındaki konuşmalar, anne-baba ve çocuk

iletişimleri odak iletişim modelinin örnekleridir.


Niceliğe bağlı olan genel ve odak iletişim biçimlerinde niteliğe bağlı farklı iletişim

türleri yer alabilir. Niteliğe bağlı iletişim biçimleri açılımlı iletişim, engelli iletişim ve

tıkanık iletişimdir.

Açılımlı İletişim :


Açılımlı iletişim modelinde iletişim karşılıklı olarak ilerler. Bu iletişim biçimindeki

verici kişi için belirleyici duygu “anlatmak”, alıcı kişi veya kişiler için ise “anlamak”

tır. Bu süreç iletişim ilişkilerinin olumlu ve sağlıklı modelidir. Açılımlı iletişimde

olumsuz duygular, karşı düşünceler iletilse bile , temel yaklaşım anlaşmak ve yeni bir

iletişim boyutuna geçmektir. Bu iletişim biçiminde insanlar birbirleriyle anlaşmaya ve

uzlaşmaya gayret ederler.


Açılımlı iletişimde güvenli davranış biçiminin yaklaşımları görülür. Karşıdaki kişiye

dönük, suçlama, yargı, olumsuz yorum ve genelleme yapılmaz. Bunun yerine

dinleyici anlamaya gayret ederek dinler. Kişi bir konuşmada “anlaşıldım” duygusunu

yaşamazsa karşısındaki kişinin sözle yaptığı “kabul” amacına ulaşmaz. “söylediğinizi

kabul ediyorum, ama...” biçimindeki yaklaşımlarda, bunu söyleyen kişinin anlama

duygusu, kendini anlatma duygusu altında kaybolur ve ezilirse, iletişim kopuklukları

hissedilmeye başlanır ve iki taraf da kendi yalnızlığını yaşar.


Engelli İletişim :


Bazı durumlarda iletişim başlatan kişi sadece “o durum”a ilişkin duygu ve

düşüncelerini aktarmakla kalmayıp, bazı yan mesajları da ana mesajına eklemeye

yönelebilir. Bu durumda alıcı kişi de mesajların bu engelleri ile ilgilenebilir veya o da

ana konuda kendince bazı yan duygu ve düşüncelerini ekler.

Şekilde de görüldüğü gibi engelli iletişimlerde ana konunun kaybolma ihtimali çok

yüksektir. Konuşmaya konu olan probleme çözüm bulma ihtimali giderek azalır.


Böyle bir iletişimde verici ve alıcı kişiler kendi iç çatışmaları ile konuyu kaybetme ve

karmaşıklaştırma eğilimindedirler. Kişilerin geçmiş yaşantılarına ilişkin sorunları, o

durumdaki iletişimi daha da zorlaştırır. Böylece, anlaşma, çözüm bulma ve yeniye

yönelme imkanı ortadan kalkar. Üzerinde konuşulmakta olan konu üçüncü dördüncü

sıraya atılarak kişilik sorunları tartışılmaya başlanır. Sorun değil kişiler öne geçer.

Tartışmacılar sorunu değil kişiliği tartışmaya başlarlar. Bu da tartışılan konuyu

içinden çıkılmaz bir hale sokar.


Böyle bir iletişimde geçmişten kaynaklanan hesaplaşmalar “sen zaten her zaman ...”

diye başlayan cümlelerle tekrar tekrar yaşanır ve çatışma çıkar. Kişi, amacına bağlı

olarak aynı durumu tanımlayan şu iki ifadeyi kullanabilir :

“Saat beşte geleceğini umuyordum. Seni bekledim”, “Saat beşte geleceğini

umuyordum ama biliyorum ki sen her zaman beklenenin dışında şeyler yaparsın.”

Birinci cümlede beklentimiz ve yaşadığımız duygu, ikinci cümlede ise beklentimizden

çok karşımızdaki insanın kişiliği ile ilgili olumsuz yargı belirgindir. Böyle bir ifadeye

suçlayıcı bir ses tonunun eşlik etmesi de kaçınılmazdır.


Tıkanık İletişim :


İletişimi başlatan kişinin verdiği mesajlar, karşıdaki kişi tarafından alınmak

istenmediğinde tıkanık iletişim başlar. Şekilde de görüldüğü gibi, alıcı vericiden gelen

mesajlara kapalı olur


Tıkanık iletişimde mesajlar adeta alıcısı olmayan mesajlardır. Bir iletişim sırasında

alıcı kişi dinlediklerini anlamsız ve gereksiz olarak değerlendiriyorsa fizik varlığına

rağmen psikolojik bir yokluk durumu ortaya çıkar. Algılananların kullanılmadığı,

geri bildirimlerin yapılmadığı –en azından sözel mesajlarla iletilmediği- ortamlarda

iletişim tıkanıktır. Kişiler arasında görülmek istenmeyen “beden dili”, duyulmak

istenmeyen “kavran dili” donup kalır. Bir başka ifadeyle, söz konusu olan hem kör,

hem de sağır bir iletişimdir. Verici kişi adeta kendi kendine konuşur ve kendi kendine

hareketler yapar. Alıcı hoşnutsuzluğu ve olumsuz tutumu ile ilgili mesajlarını en açık

beden dili ile verir.


Örneğin, böyle bir iletişim masa başında oluyorsa, konuşmadan yemek yenmesi,

yemeğin sert bir şekilde tabaklara konulması bu tıkanıklığın en açık işaretleri olabilir.

Evde kapının kapatılışı, hızlı adımlarla uzaklaşma, günlük hayatımızda

gözleyebildiğimiz tıkanık iletişim örneklerinden bazılarıdır. Karşılıklı suskunluk veya

sadece birkaç olumsuz kelimenin havaya savrulması sırasında beden dili bir iletişim

aracı olarak değil, iletişimi kesme aracı olarak kullanılır.